Efekt Wyniku – dlaczego zbyt surowo oceniamy własne decyzje?

Zdrowie pacjenta się pogarsza. Ma problemy z sercem i istnieje ryzyko zawału.

Lekarze po konsultacjach wpadają na pomysł operacji. Jeśli się powiedzie, pacjent będzie zdrowy, a jego życie wydłuży się o kilka lat. Jeśli zabieg się nie uda, powikłania będą na tyle duże, że umrze.

Szanse na sukces to około 90%.

Lekarze postanawiają operować, ale pacjent umiera.

Jak oceniasz ich decyzję?

Kwestia perspektywy

Jonathan Baron i John C. Hershey z Uniwersytetu Pensylwania zadali podobne pytanie uczestnikom przeprowadzonego przez nich eksperymentu.

Połowie respondentów powiedziano, że pacjent przeżył, a połowa dowiedziała się, że zmarł.

Okazało się, że te osoby, które usłyszały o sukcesie, oceniły decyzję za bardzo trafną. Respondenci poinformowani o śmierci pacjenta, w większości uznali inicjatywę lekarzy za błąd.

Efekt Wyniku

Praktycznie każdy z nas, oceniając różne decyzje, wpada w pułapkę tzw. Efektu Wyniku (ang. Outcome Bias).

To zjawisko mówi o skłonności do oceniania różnych działań i pomysłów na podstawie ich efektów, a nie na podstawie tego, co wiedzieliśmy w trakcie podejmowania decyzji.

Stąd między innymi powiedzenie „mądry Polak po szkodzie”. Łatwo jest oceniać znając końcowy rezultat. Znacznie trudniej wczuć się w sytuację, która miała miejsce w chwili podejmowania decyzji.

Szczególnie wtedy, kiedy nie znamy wszystkich faktów, nie rozumiemy emocji osób dokonujących wyborów ani ich priorytetów.

Koniec dwudziestolatka

Za kilka dni na liczniku wybije mi trzydzieści lat.

Większość moich najbliższych znajomych jest odrobinkę starsza i ma te urodziny już za sobą. Zauważyłem, że wykreślenie dwójki z przodu wywołuje dwa typy reakcji:

• Reakcja „nie ma tematu” – Urodziny? Jakie urodziny? Przecież mam 18 lat, nic się nie dzieje.
• Reakcja „rachunek sumienia” – OK, to chyba koniec jakiegoś etapu, warto się chwilę nad tym zastanowić.

Mnie można wrzucić do tego drugiego worka.

Chwila na podsumowanie

Lubię momenty przełomu. Można wręcz powiedzieć, że ich potrzebuję.

Nie ważne czy mowa o nowym roku, kwartale, czy tygodniu. Warto się na chwilę zatrzymać, wyciągnąć wnioski i zabrać za nowe plany.

Trzeba jednak strasznie uważać, żeby nie paść ofiarą Efektu Wyniku.

Szczególnie jeśli dojdziemy do wniosku, że coś nam nie idzie, że gdzieś popełniliśmy błędy.

Łatwo wtedy przesadzić z samokrytyką i oceniać decyzje na podstawie efektu, a nie tego co wiedzieliśmy i jak się czuliśmy w momencie wyboru.

Kolorowe piłeczki

Załóżmy, że ktoś wrzucił do worka 10 kolorowych piłeczek – 7 żółtych i 3 czerwone.

Zasady gry są proste: wybierasz kolor i za każdym razem kiedy wyciągniesz taką piłkę dostajesz 100zł. Jeśli wyciągniesz złą, musisz zapłacić 100zł. Masz dwie szanse.

Jaki kolor wybierasz?

Prawdopodobnie żółty. I dobrze, bo masz dużo większe szanse na wygraną.

Zaczynasz grać i dwa razy pod rząd wyciągasz czerwoną piłeczkę. Tracisz 200 złotych.

W tym momencie można uznać, że Twoja decyzja była beznadziejna.

Nie można było jednak przewidzieć jak potoczy się gra. Ryzyko było małe, a w długim okresie nie dało się przegrać. Tak naprawdę niczego nie zrobiłeś źle.

Ale Ty nie masz teraz 200zł i trudno być z siebie dumnym, prawda?

Teoria jest prosta

Na pewno wiele razy zdarzyło Ci się wybrać dobrze, ale skończyć ze złymi efektami. Trudno wtedy nie analizować „co by było gdyby”. Szczególnie kiedy konsekwencje są znacznie poważniejsze niż strata 200zł.

Sam ciągle się tego uczę i nadal słabo mi idzie. Nawet jeśli wiem, że ocenianie w pierwszej kolejności wyboru, a dopiero później efektu, to najlepszy sposób na wyciąganie wniosków.

Staram się wtedy patrzeć na długą perspektywę.

Czasami coś się nie uda, na masę rzeczy nie mam wpływu i nie wszystko da się zaplanować.

Jeśli jednak mimo porażek czuję, że moje wybory były dobre, to staram się nie przejmować tym, że niektóre efekty nie są takie, jak bym tego chciał.

Czasami trzeba po prostu trochę poczekać.

Zobacz też:

• Nie bądźmy dla siebie tacy surowi